Chansons de geste

Chansons de geste (z jęz. francuskiego – pieśni o czynach) to nazwa gatunku literackiego uprawianego w średniowieczu obejmujący francuskie poematy epickie. Ich przedmiotem były bohaterskie czyny postaci historycznych lub legendarnych. Przez badaczy literatury ich powstanie datowane jest na XI-XII wiek. Pieśni o czynach, z języka łacińskiego zwane gestami, można również ujmować w kategorii eposu rycerskiego.

Najbardziej chyba znanym przykładem utworu z tego gatunku jest "Pieśń o Rolandzie", której fragmenty przerabia się w szkole na lekcjach języka polskiego. Zawiera się w niej średniowieczny ideał rycerza – obok władcy, ascety i świętego jeden z najważniejszych ideałów literatury parenetycznej, to znaczy dzieł kształtujących i propagujących pewne wzory postępowania. Roland jest właśnie takim wzorem osobowym. To bohater waleczny, honorowy, nieznający strachu. Ponosi śmierć po bitwie z Saracenami, podczas której dokonał heroicznego czynu, rezygnując z wezwania pomocy. Opis śmierci Rolanda uznawany jest za modelowy, jeśli chodzi o śmierć chrześcijańskiego rycerza – wyziewa ducha z twarzą zwróconą ku ojczystej Francji, w rekach trzyma swój miecz, przed śmiercią żegna się z towarzyszami i przeprasza za grzechy.

Roland jest bohaterem idealnym, wzorem godnym naśladowania, postępuje zgodnie z etosem rycerskim. Nie trudno oprzeć się wrażeniu, że podobnie jak inspirowany nim niemiecki rycerz Zygfryd czy hiszpański pogromca Maurów Cyd, tak też znany z plansz komiksu Hermanna Aymar był właśnie na nim wzorowany. Jest dobry, szlachetny, sprawiedliwy, mężny, dzielny i pobożny. Najlepiej widać to w sytuacjach, kiedy charakter rycerza z Bois-Maury jest zestawiany z innymi rycerzami, którym daleko do ideału, a jest takich wielu. Chociażby już w pierwszym tomie serii z powodu wyznawanych wartości Aymar wchodzi w konflikt z synem pana zamku, na którym przebywa. Jest tak dlatego, ponieważ nie podziela przekonań, jakoby chłopów za popełnione winy należało wieszać.

Chansons de geste opierały się z reguły na wydarzeniach autentycznych, jednak rzeczywistość w nich przedstawiana była zazwyczaj odpowiednio podkoloryzowana, a elementy świata realistycznego mieszały się z elementami fantastycznymi. Hermannowi w "Wieżach Bois-Maury" bliżej jest do naturalizmu, którego prekursorem był Gustave Flaubert, a twórcą Émile Zola. Naturalizm nabudowany na pozytywistycznej myśli filozoficznej z założenia ukazywał ludzką egzystencję jako zdeterminowaną przez prawa natury i środowisko społeczne. Fikcja literacka podporządkowywała się dokumentalizmowi, gdzie autor stawał się wnikliwym i bezstronnym obserwatorem. Hermann skupia się w komiksie nie tylko na przygodach wykreowanych przez siebie bohaterów, ale stara się również wyraźnie zarysować tło społeczne, rządzące nim kontrasty, brutalność, jak również do pewnego stopnia autentyzm językowy. To dlatego "Wieże Bois-Maury" można odczytywać nie tylko jako komiks przygodowy, lecz fresk społeczny ówczesnej Europy.

Podobnie jak francuska "Pieśń o Rolandzie", również niemiecka "Pieśń o Nibelungach", hiszpańska "Pieśń o Cydzie" czy angielski epos "O królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu" przedstawiają wielkie czyny wielkich rycerzy. Aymar z Bois-Maury także jest wielkim rycerzem, natomiast cykl "Wieże Bois-Maury" można traktować jako współczesną kontynuację poczynań francuskich truwerów, niemieckich meistersingerów, skandynawskich skaldów czy polskich rybałtów sławiących rycerskie dokonania. Belgijski scenarzysta i rysownik na przestrzeni lat stworzył serię, która w wyjątkowy sposób wprowadza czytelnika w surowe, a jednocześnie potrafiące zauroczyć swoim kolorytem średniowiecze. Tym samym pieśni o czynach Aymara z Bois-Maury wpisały się w kanon europejskiego komiksu.

(Oprac. Jakub Syty)